Udar zabiera młodych

W Polsce liczba osób umierających z powodu udaru mózgu należy do najwyższych w Europie. W ciągu godziny siedmiu z nas dostaje udaru, z czego trzy osoby umierają. Spośród tych, którzy przeżyją co drugi człowiek zostaje inwalidą. To o 25 procent więcej osób niż w innych krajach.  – Główną tego przyczyną jest ograniczony dostęp do rehabilitacji – alarmują specjaliści. Sytuacja jest tym bardziej dramatyczna, że kluczowy jest pierwszy rok po udarze.  

Żadne tabletki nie pomogą

Znany dziennikarz i prezenter radiowo-telewizyjny, 42-letni Michał Figurski, po udarze zmagał się z niedowładem lewej strony ciała. Początkowo nie mógł ani chodzić, ani mówić. – Nie mogłem poruszyć lewą ręką. Czułem się tak, jakbym chciał pokierować dłonią siedzącej obok mnie obcej osoby. Miałem problem ze wstawaniem, a gdy w końcu to mi się udało, miałem wrażenie, że wiszę w powietrzu, bo lewej nogi kompletnie nie czułem – wspomina.

Dziś dzięki intensywnej terapii mówi jak dawniej i odzyskuje władzę nad ciałem. Za terapię płaci. Ta oferowana w ramach ubezpieczenia zdrowotnego trwa zaledwie 3–4 miesiące. Niestety, niemal nikomu, kto przeszedł udar ten czas nie wystarczy, by wrócić do samodzielności. – Udar to dewastacja organizmu. Żadne tabletki nie pomogą. Rehabilitacja jest jedynym ratunkiem. Powinna być refundowana tak, jak leczenie farmakologiczne – mówi dziennikarz.

Rehabilitanta prywatnie zatrudnię

W podobnej, a właściwie gorszej sytuacji jest wielu chorych – o prywatnym rehabilitancie mogą tylko pomarzyć, bo brak im pieniędzy. A do tego nie mają  pojęcia, gdzie mają się udać po pomoc. W Polsce nie ma centralnego systemu rejestracji, dzięki której ludzie po udarze mogliby się zapisać na rehabilitację w ramach NFZ.

O 45-letnim Robercie Wierzbickim, który przeszedł udar mózgu i został zakwalifikowany na leczenie w 22 Wojskowym Szpitalu Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjnym w Ciechocinku w roku 2036, czyli za… 20 lat, zrobiło się głośno, gdy dziennikarze Faktów TVN zrobili o nim materiał. Takich osób jak Robert jest w Polsce dużo więcej.

Tymczasem rehabilitacja po udarze ma zacząć się od razu, gdy chory jeszcze leży w łóżku. I to już pierwszego, czy drugiego dnia po udarze. Wprost ze szpitalnego oddziału jedna trzecia chorych powinna natychmiast trafiać na co najmniej kilkutygodniowy intensywny turnus. To jedyna szansa na odzyskanie samodzielności.

– Jeśli chory miał szczęście w nieszczęściu i trafił do szpitala, w którym jest oddział rehabilitacji, może być skierowany tam automatycznie. Jeśli jednak takiego oddziału nie ma, po wyjściu z lecznicy zaczyna się gorączkowe poszukiwanie miejsca rehabilitacji i czekanie w kolejce. Tymczasem wczesna – zazwyczaj pięciotygodniowa terapia to dopiero wstęp do dalszej rehabilitacji – mówi fizjoterapeuta Adam Siger, wiceprezes Fundacji Udaru Mózgu . To szczęście, o którym mówi, spotyka tylko połowę polskich pacjentów. Zaczynają rehabilitację w pierwszych dniach pobytu w szpitalu. Mają fizjoterapię, terapię zajęciową, terapię mowy, neuropsychoterapię i dobrą opiekę pielęgnacyjną.

Problem z poudarową rehabilitacją świetnie znają fizjoterapeuci, bo przecież obserwują pacjenta z bliska. Postulują, aby zwiększyć środki na finansowanie wczesnej – realizowanej w ciągu pół roku po udarze, rehabilitacji. Kilka miesięcy temu w całej Polsce organizowali protesty, pisali listy do Ministerstwa Zdrowia. Bez skutku. Skąd się bierze tak słaby dostęp polskich pacjentów do rehabilitacji? Z niskiej wyceny tych usług przez NFZ – za tydzień pobytu na oddziale rehabilitacji neurologicznej płaci około 1,8 tys. zł. Prywatnie usługa ta kosztuje ponad tysiąc złotych więcej.

Z udarem jak z grą na pianinie

Udar powoduje niedokrwienie części mózgu i w konsekwencji martwicę. Do niedawna sądzono, że tkanka nerwowa nie ma zdolności regeneracji. Na szczęście okazało się, że jest inaczej. Nawet zdrowy człowiek nie wykorzystuje całego mózgu, a gdy jego część obumiera, pozostałe mogą przejąć inne funkcje. By to się udało, potrzebna jest stymulacja. Pobudzanie ciała do ruchu aktywuje mózg.

– To podobnie jak z dzieckiem, które uczy się grać na pianinie. Początkowo może tylko jednym palcem wybijać dźwięki. Ciągłe ćwiczenia aktywują mózg i młody pianista jest w stanie skoordynować pracę obydwu rąk na klawiaturze. W podobny sposób rehabilitacja działa na mózg – tłumaczy neurolog dr Adam Kobayashi. Opowiada o wielu swoich pacjentach, którzy po udarze wrócili do pracy: – Jeden z nich – czterdziestolatek, w wyniku udaru nie mógł chodzić i ruszać prawą ręką. Po dwóch latach rehabilitacji przyszedł do mnie o własnych siłach i poinformował, że rozpoczyna pracę. Inny pacjent wskutek udaru przestał widzieć na jedno oko. Rehabilitacja i w tym przypadku przyniosła dobre efekty. Chory widzi i prowadzi nawet samochód – opowiada lekarz. Wspomina też trenera pierwszoligowej drużyny siatkówki, który dzięki intensywnej rehabilitacji po udarze wrócił do zawodu.

Szybka rehabilitacja to cud

– Wiele skutków udaru mózgu można zmniejszyć dzięki leczeniu oraz intensywnej i fachowo prowadzonej rehabilitacji – mówi Adam Siger. Na wczesną rehabilitację poudarową dostać się trudno. Na jej drugi etap, czyli tzw.  rehabilitację wtórną, jeszcze gorzej. Pacjenci czekają na nią nawet… pięć lat. Co to oznacza? To, że wszystko, co zostało osiągnięte tuż po udarze na oddziale rehabilitacyjnym w szpitalu zostaje zaprzepaszczone. Chory może oczywiście wykupić terapię prywatnie, ale jej miesięczny koszt, w specjalistycznym ośrodku, to około 6–9 tysięcy zł. A najlepsze placówki życzą sobie za nią nawet 15 tysięcy. Chory, który potrzebuje terapii w domu za godzinę musi zapłacić około 100 zł, co oznacza, że miesięcznie musi wydać 2 tys. Dla wielu pacjentów to kwota nieosiągalna. Zwłaszcza że choroba uniemożliwia im pracę. – Niestety, dostępna w Polsce rehabilitacja pokrywa zaledwie 40 procent potrzeb chorego – mówi dr Kobayashi.

Udar nie boli

Lekarze podkreślają, że każdy uporczywy, niewystępujący wcześniej ból głowy wymaga diagnostyki. Tym bardziej, że często zdarza się tak, że objawy udaru są nietypowe. Najbardziej charakterystycznym symptomem jest opadnięcie jednej powieki, kącika ust, niedowład ręki lub nogi. – Czasem chory nawet tego nie czuje – tłumaczy dr Kobayashi. Jeśli dostrzega to ktoś z bliskich, powinien poprosić: „wysuń obie ręce przed siebie”. Objawem udaru będzie trzymanie jednej ręki wyżej od drugiej. Można też polecić: „ściśnij dłoń, najpierw lewą, a potem prawą ręką”. Różnica w sile ucisku to już wskazanie do wezwania pogotowia. Także sytuacja, gdy ktoś nie potrafi palcem dotknąć swojego nosa mając zamknięte oczy. Niepokojącymi objawami są też oczywiście zaburzenia mowy. Chory może bełkotać, jakby był pijany. Zdarza się też, że ma problemy ze zrozumieniem tego, co się do niego mówi. – Z udarem jest taki problem, że nie boli. W przeciwieństwie do zawału serca, który manifestuje się dotkliwym bólem. Tymczasem, liczy się każda minuta – ostrzega dr Kobayashi.

Niestety, udaru nie rozpoznają też w porę sami lekarze. I choć dla doświadczonego neurologa nie jest problemem stwierdzenie, że coś dzieje się w ośrodkowym układzie nerwowym, to ból głowy czy mrowienie w ręce lub nodze są na tyle mało charakterystyczne, że przez innych lekarzy mogą zostać zlekceważone. – A czas, w którym można najbardziej pacjentowi pomóc to około czterech i pół godziny – wyjaśnia dr Kobayashi

Śmierć co sześć sekund

Statystyki są zatrważające. Szacuje się, że co szósta osoba na świecie dozna udaru mózgu. Co sześć sekund ktoś umrze z tego powodu i co sześć sekund czyjaś jakość życia ulegnie pogorszeniu. W Polsce liczba osób umierających z powodu udaru mózgu należy do najwyższych w Europie. Spośród tych, które przeżyją, co piąta nie chodzi, a prawie połowa potrzebuje pomocy przy podstawowych czynnościach – jedzeniu, czy korzystaniu z toalety. To skazuje pacjentów na utratę pracy i izolację. – Człowiek wpada w depresję i nie znajduje w sobie siły, aby walczyć o powrót do normalności. Tymczasem rehabilitacja wymaga dużo samozaparcia. Mnie motywuje strach przed tym, że choroba mogłaby uniemożliwić mi robienie tego, co lubię. Spieszę się do życia – mówi Michał Figurski i podkreśla, że bardzo ważne, by w takich chwilach mieć wsparcie psychologa.

Młodość nie chroni 

W Polsce udar mózgu dopada aż 70 tysięcy osób rocznie. 85 procent przypadków to udary niedokrwienne, 15 – krwotoki do mózgu. U ostatnich latach liczba udarów wśród młodych osób wzrosła aż o 30 procent. Główną ich przyczyną u młodych pacjentów są wady serca, wrodzona skłonność do tworzenia się zakrzepów w naczyniach krwionośnych, rozwarstwienie tętnic mózgowych i domózgowych w wyniku wypadków komunikacyjnych, urazów w trakcie uprawiania sportu i intensywnych ćwiczeń. Skłonność do nadkrzepliwości szczególnie niebezpieczna jest w połączeniu z paleniem papierosów lub antykoncepcją, a także nieleczonym migotaniem przedsionków, nadciśnieniem tętniczym i cukrzycą. Zapobieganie udarom to przede wszystkim aktywność fizyczna, dieta uboga w tłuszcze zwierzęce, niepalenie papierosów, kontrola ciśnienia tętniczego, poziomu cholesterolu i cukru we krwi. Brzmi rozsądnie.

Tylko kto z młodych pracujących od rana do wieczora w korporacjach ma siłę i czas, by o tym pamiętać i to realizować?