Zagłębiowskie "Szare Szeregi"

Niemcy traktowali Zagłębie Dąbrowskie w sposób szczególny. Po dekretach Hitlera z 8 i 12 października 1939 r. włączono ten obszar do Rzeszy. Decyzja ta stworzyła dogodne warunki do asymilacji ludności polskiej. Przypieczętowaniem niemieckości Zagłębia Dąbrowskiego jako Altreichu miała być lokalizacja olbrzymiego, najbardziej germańskiego miasta o nazwie Hitlerstadt. Miasto to objęłoby tereny Ząbkowic, Łośnia, Okradzionowa, Łęki, Gołonoga, Strzemieszyc, Dąbrowy Górniczej i innych miejscowości. Plan budowy został zatwierdzony w 1941 r. przez H. Himmlera podczas pobytu w Zagłębiu. 

Tuż przed rozpoczęciem II wojny światowej ogłoszono Pogotowie Harcerskie. Harcerzy i harcerki kierowano na przeszkolenie sanitarne i obrony przeciwlotniczej. Zorganizowano służbę obserwacyjną i patrolową. Komenda Chorągwi Zagłębia Dąbrowskiego rozpoczęła tajną działalność w listopadzie 1939 r. Pierwsze spotkanie z wysłannikiem Komendy Głównej, hm. Emilem Jędrzejczykiem odbyło się w mieszkaniu phm. Zygfryda Ziembińskiego w Sosnowcu. W tym spotkaniu uczestniczyli phm. Wincenty Bernasik z Dąbrowy Górniczej, hm. Roman Korek, hm. Zygmunt Korek, hm. Edward Nowak z Niwki, HR Witold Sobieraj, phm, Remigiusz Walewski, phm. Zygfryd Ziembiński, phm. Leon Ziółek. Tu przyjęto ogólnopolską nazwę „Szare Szeregi”.

8 grudnia 1939 r. zawiązała się pierwsza tajna Komenda Zagłębiowskiej Chorągwi w składzie: komendant - hm. Zygmunt Korek, z-ca kom. hm. Edward Nowak, członkowie komendy hm. Roman Korek, phm. Zygfryd Ziembiński, HR Witold Sobieraj. Rozpoczęto pracę organizacyjną i werbunkową, W styczniu 1940 r. nawiązano kontakt z Komendantem Okręgu ZWZ ppłk. Henrykiem Kowalówką. W uzgodnieniu z Naczelnikiem „Szarych Szeregów” hm. Mieczysławem Łętowskim ps. „Nowak”, Komendę Zagłębiowską („Ul Barbara”) podzielono na 9 hufców:  Będzin kryptonim „Zamek” - hufcowy hm. Edward Nowak; Czeladź krypt, „Dorotka” - hufcowy phm. Hieronim Libiszewski; Dąbrowa Górnicza krypt. „Przystań” - hufcowy hm. Marian Hachulski; Grodziec krypt. „Cement” - hufcowy phm. Stanisław Porębski; Myszków krypt. „Odkrywka” - hufcowy phm. Józef Tył; Olkusz krypt. „Srebro” - hufcowy phm. Tadeusz Borczyk; Sosnowiec krypt. „Hałda” - bezpośrednio podległy Komendantowi Chorągwi; Strzemieszyce krypt. „Wapno” - hufcowy phm. Jan Woźniak; Zawiercie krypt. „Czworaki” - hufcowy phm. Wiktor Uhl. Taki stan organizacyjny funkcjonował w latach 1940/41.

Działalność odwetowa „Szarych Szeregów” w Zagłębiu skupiała się m.in. na zbieraniu żywności dla oddziałów partyzanckich, kolportowaniu „bibuły”, rozprowadzaniu fałszywych kart żywnościowych, sabotażu w zakładach pracy, wywożeniu materiałów wybuchowych z kopalń, pisaniu na murach patriotycznych haseł. Punkt kontaktowy z Komendą Główną „Szarych Szeregów” znajdował się w Wolbromiu, w byłej księgarni harcerskiej przy ul. Pileckiej 3. Łączność z Komendą Główną (krypt. „Pasieka”) a „Ulem Barbara” utrzymywał Przemysław Cieplak oraz hm. Eugeniusz Stasiecki. Od 1941 r. łącznikiem był również hm. Edward Zürn. Pracował w Warszawie w niemieckiej dużej firmie i często jadąc do Wiednia wstępował do Sosnowca, Bydlina (mieszk. E. Nowaka) i Wolbromia.

„Szare Szeregi” odegrały ważną rolę w tajnym nauczaniu. „Komplety” liczyły 5 osób. Organizatorem i kierownikiem nauczania był hm. Franciszek Oruba. Nauczanie było ułatwione gdyż Komenda Zagłębiowska posiadała powielacz i drukarnię polową będącą własnością l ZDH w Dąbrowie Górniczej. Drukowaniem kierowali phm. Piotr Reroń i phm. Wincenty Bernasik. Na początku wojny drukarnię ukryto w Bukownie, na której Eugeniusz Puz drukował prasę podziemną. Drukarnię wykryto najprawdopodobniej na podstawie donosu. E. Puz został aresztowany i 12 czerwca 1942 r. publicznie powieszony w Dąbrowie Górniczej. Po tej wpadce próbowano uruchomić drukarnię „Milotyp”, jednakże gdy Niemcy zlikwidowali punkt kontaktowy, sprawa upadła. Od 1943 r. Komenda Zagłębiowskiej Chorągwi utrzymywała stały kontakt z dowódcą okręgu ZWZ-AK ppłk. Zygmuntem Janke „Walter” oraz z batalionem Hardego. Ze względów osobistych z funkcji komendanta chorągwi zrezygnował hm. Zygmunt Korek. Zmiany te nastąpiły pod koniec 1943 r. Funkcję komendanta objął hm. Roman Korek, z-cą został phm. Zygfryd Ziembiński a członkami komendy zostali phm. Leon Ziółek i HR. Witold Sobieraj. W tym składzie Komenda Zagłębiowskiej Chorągwi pracowała i przetrwała do końca wojny.

W Zagłębiu nie było, tak jak w Warszawie, batalionów szturmowych, kadry Kedywu, szkoły oficerskiej. Tutaj przede wszystkim chodziło o to, aby ludność Zagłębia wiedziała „że my tu jesteśmy”. Na takie działanie złożyło się kilka przyczyn, choć najistotniejszą była bardzo szeroko rozbudowana sieć wywiadowcza gestapo. Donosili Polacy, volksdeutsche, V-mani. Policja niemiecka i organizacje polityczne pilnie obserwowały otoczenie. Szczególnie niebezpiecznym było lokowanie niemieckich agentów w najwyższych gremiach kierowniczych tajnych polskich organizacji bojowych.

W latach 1939-45 na wieczną wartę odeszło ok. 150 zagłębiowskich harcerzy. Ich lista jest w posiadaniu autorów.

Hymn „Szarych Szeregów”
I iść będziemy w Polskę Szarymi Szeregami,
I będzie Bóg nad nami i będzie naród z nami,
I będziem szli jak hymny przez wsie, wskroś miast, polami,
I będziem równać w prawo Szarymi Szeregami.

Gdy rzucą nam wyzwanie z Zachodu czy ze Wschodu,
Zawisza miecz nam poda, ruszymy do pochodu,
Zatętni ziemia twardo gąsienic kopytami,
I iść będziemy w ogień Szarymi Szeregami.

Dariusz Kmiotek
Jan Kmiotek

Przypisy:
1.    Szare Szeregi Harcerze 1939-45 PWN 1988.
2.    Stanisław Broniewski „Całym życiem Szare Szeregi w relacji naczelnika” PWN 1983.
3.    Jan Przemsza - Zieliński „Zagłębie Dąbrowskie w II wojnie światowej” Wyd.
„SOWA-PRESS” 1995.
4.    Ekspres Zagłębiowski Magazyn nr 21/1993, wyd. „SOWA-PRESS”.
5.    Włodzimierz Starościak „Z dziejów harcerstwa Dąbrowy Górniczej 1911-
1996” wyd. Kawiarnia Literacka MBP w Dąbrowie Górniczej 1996.